Toezichtsinformatie | Programmarekening 2022 Gemeente Den Helder

Inleiding
De Wet revitalisering generiek toezicht (Wet RGT) is in werking sinds 1 oktober 2012. Doel van de wet is het interbestuurlijk toezicht, het toezicht van hogere bestuurslagen op lagere bestuurslagen, te vereenvoudigen, transparanter te maken en bestuurlijke drukte te verminderen. De wet herbevestigt de positie van de gemeenteraad als eerste orgaan dat toezicht houdt op het college. Als de horizontale verantwoording van het college naar de raad adequaat is en de raad zijn controlerende rol goed vervult, blijft de toezichthouder (rijk of provincie) op afstand. Vertrouwen is het sleutelwoord
In het Interbestuurlijk programma (IBP) hebben Rijk, IPO en VNG afgesproken dat samen gewerkt wordt aan vernieuwing van het interbestuurlijk toezicht, zodat het toezicht zo effectief mogelijk is en passend is bij een gezamenlijke aanpak van maatschappelijke opgaven. Hiertoe is een gezamenlijke agenda opgesteld, waarin beschreven staat hoe het interbestuurlijk toezicht optimaal kan bijdragen aan het functioneren van het openbaar bestuur.
Deze Agenda Toekomst van het (interbestuurlijk) Toezicht is eind 2018 aan de Tweede Kamer aangeboden. Het doel van interbestuurlijk toezicht is in de Agenda als volgt geformuleerd: ‘interbestuurlijk toezicht is er omdat de overheid haar taken blijvend goed wil uitvoeren en dat inwoners en bedrijven erop kunnen vertrouwen dat dit beschermd en geborgd is'. De komende jaren zal de Agenda Toekomst van het Toezicht nader worden uitgewerkt, te beginnen met een Plan van Aanpak, waarin de acties worden geformuleerd.
De Agenda beschrijft de veranderingen die in het toezicht nodig zijn om beter aan te sluiten bij maatschappelijke en bestuurlijke ontwikkelingen. Daarbij is het belangrijk dat de toezichthouder en de toezichtontvanger elkaar goed informeren en duidelijk met elkaar communiceren. De Agenda richt zich daarom onder andere op het bevorderen van een betere dialoog, een meer uniforme en risicogerichte aanpak, en het benutten van toezicht om bestaande checks en balances, de lokale democratische controle, te versterken.
Hiertoe zijn 5 actielijnen benoemd:

Versterken verbinden horizontale controle en verticaal toezicht
Beter voeren dialoog
Beter leren via toezicht
Uniformeren uitvoering toezicht
Toezichthouder richt zich op gedeelde risico’s

De huidige domeinen waarop de provincie, vanuit haar kerntaken, toezicht houdt zijn het omgevingsrecht, informatie- en archiefbeheer, financieel toezicht en huisvesting verblijfsgerechtigde asielzoekers. In het uitvoeringsplan van de provincie (Uitvoeringsplan IBT 2018-2021) (zie www.noord-holland.nl/ibt) wordt uitgebreid toegelicht wat de werkwijze is van de provincie en de thema's die zij onderzoekt. De uitkomsten over 2020 zijn opgenomen in het jaarverslag interbestuurlijk toezicht: file:///C:/Users/LOCAL_~1/Temp/Jaarverslag%20interbestuurlijk%20toezicht%202020.pdf.
Overigens heeft de VNG in februari 2021 een relevante publicatie over het toezicht op de medebewindstaken van gemeenten het licht doen zien: de Menukaart Toezicht. Gemeenteraden en het interbestuurlijk toezicht . In deze publicatie geeft de VNG gemeenteraden adviezen over hoe zij meer invulling kunnen geven aan hun toezichthoudende taak. Met de auditcommissie zullen deze adviezen worden verkend.

Uitkomsten toezicht door de provincie

De provincie, in haar rol van interbestuurlijk toezichthouder, heeft in een verordening vastgelegd welke informatie over welke wetten de gemeente voor 15 juli van het jaar moet indienen. Ook worden ambtelijke verificatiegesprekken gehouden. De provincie geeft vervolgens een oordeel over de mate waarin het college de taken in medebewind adequaat uitvoert. Samengevat is het oordeel van de provincie:

Taak in medebewind	Oordeel 2017	Oordeel 2018	Oordeel 2019	Oordeel 2020	Oordeel 2021
Toezicht en handhaving omgevingsrecht (Wabo)	Adequaat	Niet adequaat	Niet adequaat	Adequaat	Adequaat
Uitvoering Archiefwet	Adequaat	Adequaat	Adequaat	Adequaat	Adequaat
Huisvesting verblijfsgerechtigde asielzoekers		Redelijk adequaat	Niet adequaat	Niet adequaat	Adequaat¹

¹de definitieve rapportage is nog niet ontvangen, dit is de verwachting op basis van de uitkomsten

Toelichting
Omgevingsrecht: de afgelopen jaren is een grote inhaalslag gemaakt op dit gebied. Dit resulteert alweer twee jaar tot een oordeel Adequaat.
Uitvoering Archiefwet: De archivering wordt door de provincie als adequaat gezien. Er geldt daarom een licht toezichtsregime. Uit een benchmark in 2020 van het Regionaal Archief naar de uitvoering van de verschillende aspecten van de archiefwet door de aangesloten gemeente kwam onze gemeente als beste naar voren.
Huisvesting verblijfsgerechtigde asielzoekers: in 2021 zijn we gestart met een achterstand van 13 personen. De totale taakstelling was 93 personen inclusief achterstand 2020.
We zijn ondanks de zeer hoge taakstelling erin geslaagd om de achterstand in te lopen. We zouden het jaar afsluiten met 7 personen die nog gehuisvest dienden te worden, maar doordat de nareizigers niet op tijd in Nederland waren, is dit in de cijfers niet terug te zien. Het is goed om te weten dat de familieleden van deze nareizigers al wel een woning hebben waar de familie direct naar toe zou kunnen als ze in Nederland aan komen. Inmiddels zijn die personen begin januari allemaal aangekomen.

Toezicht door het Rijk

Het Rijk houdt ook toezicht op de gemeenten. De toezichtstructuur is echter zodanig dat het meeste toezicht via de provincies gaat. Op de uitvoering van een aantal medebewindstaken houdt het Rijk zelf toezicht. Het gaat bijvoorbeeld om (het fysieke domein):

Titel 5.2 van de Wet vervoer gevaarlijke stoffen (WVGS)
D e Wet basisregistraties adressen en gebouwen (Wet BAG)
De Wet Luchtkwaliteit (titel 5.2 Wet milieubeheer)
De Havenbeveiligingswet.

Het toezicht op deze wetten is in de praktijk echter maar beperkt ingevuld.
Bij het sociaal domein is sprake van een andere situatie. Het Rijk (minister van SZW) heeft een ‘eigen’ toezichtarrangement vormgegeven voor enkele socialezekerheidswetten die door gemeenten in medebewind worden uitgevoerd. Belangrijkste kenmerk hiervan is het behoud van de aanwijzingsbevoegdheid in verschillende wetten, waaronder de Participatiewet, IOAW en IOAZ.
Ook op de uitvoering van de Wet SUWI houdt het Rijk toezicht. Dat vindt plaats met het Escalatieprotocol een eigen uitgewerkt toezichtregime, dat ontworpen is nadat de minister tot de conclusie kwam dat bijna de helft van de gemeenten onvoldoende actie had ondernomen om te voldoen aan de eisen in de Wet SUWI, met name op het vlak van informatiebeveiliging. Onze gemeente is bezig (geweest) met het voldoen aan de regels die via de zogeheten Baseline informatiebeveiliging tot ons zijn gekomen in dit kader.
Op het gebied van de volksgezondheid is er ook sprake van toezicht en wel op de uitvoering van de Drank- en Horecawet, de Wet publieke gezondheid en de Wet maatschappelijke ondersteuning 2015 (Wmo), de Jeugdwet en de Wet op de jeugdverblijven. De minister van VWS oefent de bevoegdheid in het kader van de Jeugdwet uit samen met de minister van Veiligheid en Justitie.
Het toezicht gaat uit van vertrouwen in de overheidslaag die de wetten uitvoert. Daarom is het toezicht van het Rijk in de praktijk heel beperkt dan wel afwezig. Omdat de medebewindstaken en de juiste uitvoering daarvan wel van groot belang zijn, heeft de VNG hiervoor begin 2021 aandacht gevraagd in een zeer leesbare publicatie (‘menukaart’) voor de gemeenten (https://vng.nl/sites/default/files/2021-02/menukaart-toezicht_20210204.pdf ). Naar aanleiding van deze publicatie is hierover gesproken in de auditcommissie en afgesproken is de medebewindstaken in beeld te brengen en na te gaan welke rapporten/beoordelingen over de uitvoering ervan bekend zijn binnen de gemeente.

Toezichtinformatie voor de raad

Zoals hiervoor weergegeven heeft de gemeenteraad in het kader van zijn controlerende rol een taak in het toezicht op de uitvoering van de medebewindstaken. De VNG heeft daarover in maart een publicatie (‘Menukaart Toezicht ’) aan de gemeenten aangeboden (https://vng.nl/sites/default/files/2021-02/menukaart-toezicht_20210204.pdf ). In de aankondiging van die publicatie zegt de VNG:
'De agendadruk voor u als raadslid anno 2021 is hoog. De grote decentralisaties hebben uw takenpakket verzwaard. Een goede democratische controle op de uitvoering van taken door het college van B en W is alleen realistisch als raden focus aanbrengen, informatie filteren, goede informatie-afspraken maken. Voor velen onbekend: naast democratische controle uitoefenen rust er nòg een verantwoordelijkheid op gemeenteraden.

Accentverschuiving in het interbestuurlijk toezicht

Het interbestuurlijk toezicht op gemeenten (vanuit het Rijk en de provincies) op de uitvoering van medebewindstaken is sinds 2012 - met de invoering van Wet revitalisering generiek toezicht meer gaan leunen op de horizontale checks & balances, de controle door de gemeenteraden op colleges. Weinig raadsleden zijn zich daarvan bewust. Deze accentverschuiving is toen niet gepaard gegaan met een uitbreiding van het instrumentarium of budgetten van gemeenteraden. Er wordt al langer creativiteit van raden, raadsvoorzitters en griffiers gevraagd om ook hier aandacht aan te besteden, met dezelfde middelen en tijd. Om hierbij te helpen is de Menukaart Toezicht gemaakt.'
De publicatie is kritisch op het loslaten dan wel beperken van de toezichttaken door het Rijk en de provincie. En stelt daartegenover dat daarom de raad goed moet nadenken over wat hij doet in het kader van dit toezicht. In de auditcommissie is gesproken om hier verder over na te denken.